Çatı

Çatı bir yapının üst kısmının kaplanmasıdır. Çatılar, yapıları ve içerdiklerini hava koşullarının etkilerinden korurlar. Birçok ülkede çatı, öncelikli olarak yağmura karşı yapılır. Ancak yapının doğasına bağlı olarak, şunlardan temel olarak korunmak için inşa edilir:

• Yağmur
• Sıcak
• Soğuk
• Kar
• Rüzgar

Ancak sera çatıları bundan ayrı bir kategoride incelenebilir. Sera çatıları, bu etkilerden korurken, aynı zamanda ışık alması gereken çatılardır. Veranda çatılar ise, daha çok güneş ışığı, yağmur ve kardan korunmak için inşa edilirler.
Bir çatının karakteristiği, üstüne oturduğu yapının amacıyla ilgilidir. Bunun dışında çatı karakteristiğini etkileyenler şunlardır:

• Mevcut ve ulaşılabilir yapı malzemeleri
• Yerel gelenekler
• Pratik zorunluluklar
• Yapı tasarımı anlayışı
• Yasal zorunluluklar ve şartname kriterleri

TASARIM ELEMENTLERİ

Bir çatının tasarımında esas alınan elementler şunlardır:

• Malzeme
• İnşaat
• Dayanıklılık

Malzemeler, dünyanın değişik yerlerinde muz yapraklarından saman balyalarına, yosundan lamine cama, alüminyum kaplamadan prekast betona kadar çok farklı ve bambaşka çeşitlilikte karşımıza çıkar. Ancak kiremitler çok uzun yıllar çatı kaplama malzemesi olarak en yaygın kullanılan malzeme oldular. Günümüzde ise shingle ve sandviç panel kullanımı giderek artmaktadır.Çatı inşaatı ise birçok faktöre bağlıdır. Bunlardan bazılarını ifade edersek:

• Çatı taşıyıcı sistemi
• Çatı altı boşluğunun nasıl olacağı (örneğin, çatı altı bir yaşam alanıysa buna izin verecek yükseklik şarttır.)
• Çatı altında ısı yalıtımı olup olmayacağı
• Çatının su yalıtımlı olup olmayacağı
• Teras gibi çatı ile bütünleşik yapılar mevcut olup olmadığı

Bunlar dışında çatı inşaatını etkileyen önemli bir faktörde çatı eğimidir. Çatı eğimi yükseldikçe birçok çalışma zorluğu da beraberinde gelir. Örneğin eğim, üzerinde yürünemeyecek kadar fazlaysa, ekstra çalışma aksesuarları inşaat sahasında kullanılır. Bunlardan biri de güvenlik halatıdır. Çatı eğiminin artması, aynı zamanda çatının inşaat süresini de doğrudan etkiler. Çatı eğimini şartnamelerde belirleyen faktör, yağış ve rüzgardır. Çok yağış alan yerlerde, çatı eğimi yükselir. Çok rüzgar alan yerlerde ise, çatı eğimi düşürülür. Hem yağışlı hem rüzgarlı olan yerlerde ise çatı eğimi bir optimum noktada belirlenir. Bütün bunlar kar yükü, rüzgar yükü gibi hesap yüklerine bağlı olarak değişirler. Ancak çatı eğimi bazen sadece tasarım anlayışına ve estetik kaygılara göre de değişebilir. Bu durumda taşıyıcı elemanlar bu estetik anlayışın doğurabileceği ekstra yüklere göre yeniden kurgulanır. Bazen de malzemenin kendisinden dolayı çatı eğimi belirlenebilir. Örneğin tatil yörelerinde ve köylerde tercih edilen saman balyaları ile yapılan çatıların imali için dik çatılar gereklidir. Bu tamamen saman balyası bağlantılarının birer saplama üstüne oturtulması ve ağırlıkları ile çatıda durmasından dolayıdır. Aynı zamanda saman çatılar dik yapılmadığı takdirde, su geçirebilirler. Örnekten de anlaşılabileceği gibi, çatı eğimini etkileyebilecek birçok faktör vardır. Kiremit çatılar ise, ortalama bir eğimde en iyi verimde çalışırlar. Düz çatılar ise, bambaşka çözümler ve inşaat malzemeleri gerektirir. Örneğin bazı malzemeler, güneş ışığı ve soğuk-sıcak etkisiyle zarar görürler. Bunlar genelde su yalıtım malzemeleridir. Üst kaplama eğer altta böyle bir malzeme varsa aynı zamanda ısı geçirgenliği düşük bir malzeme olmalıdır. Buradan da anlaşılabileceği gibi, inşaatın nasıl olacağı ve malzeme ömrünün uzun olmasını sağlama birçok kavramın aynı anda düşünülmesini gerektirmektedir.

ÇATININ ŞEKLİ

Esasen, çatıların şekilleri bölgeden bölgeye değişiklik gösterir. Çatı şeklini etkileyen en önemli elementler iklim koşulları, kullanılan malzeme ve dış kaplamadır. Temel çatı şekilleri şunlardır:

En yaygın kullanılan çatı tipleri:

• Sundurma çatı
• Beşik çatı
• Kırma çatı
• Mansard çatı
• Kule çatı
• Fenerli çatı
• Set çatı
• Kombine çatı

olarak ifade edilebilir.

ÇATININ BÖLÜMLERİ

Çatı temel olarak üç elemandan oluşur. Bunlar aşağıdan yukarı doğru sırasıyla:

1. Çatı altına serilen ısı yalıtım tabakası
2. Çatı taşıyıcı sistemi
3. Çatı kaplaması

Çatı altına serilen ısı yalıtım tabakası, poliüretan tabakalar, taş yünü veya cam yünü gibi bir malzemedendir. Bu malzeme genelde çatı işlemlerinin tamamı bittikten sonra serilir. Bazen de çatı altına alttan çakma lambri veya OSB tabaka çakılıp çatı örtüsünün bir parçası da olabilir.

Çatı taşıyıcı sistemi, en yaygın olarak ahşap veya metaldir. Çelik çatılar, korozyon riskine karşılık aynı zamanda su ve neme karşı da taşıyıcı sistemi koruyacak şekilde imal edilmelidirler. Çatı taşıyıcı sistemi betonarme elemanlara sabitlenir. Bu sabitleme işlemi, bulonlama, ankrajlama gibi çeşitli yöntemlerle yapılır.

ÇATI TAŞIYICI SİSTEMİ

Destekleyici taşıyıcı sistem elemanları genelde, dayanıklı ve uzun elemanlardan seçilir. Aşağıda bazı temel ve yaygın bir biçimde kullanılan çatı çerçeve sistemlerine örnekler göreceksiniz.

Yaygın olarak kullanılan çatı çerçeve sistemlerinin 2000 yıla dayanan kökleri vardır. Çeşitli sistemler bu konuda denenmiş ve eski yapı anlayışı ile, bugün hesaplarla ulaştığımız çözümlere, o zamanlar deneme yanılma yoluyla ulaşılmıştır. Ancak orta çağda, hesaplamaların, deneme yanılma, taklit, gelenekler ve tecrübelerden yola çıkarak hareket etmenin önüne geçtiğini görüyoruz. Bütün bunlar statiğin ve inşaat mühendisliğinin temellerinin atıldığı zamanlarda yaşanan bilimsel sıçramalarla ilgilidir.

Celal Erakman(bu yazı zamanla geliştirilecek ve eksik konular tamamlanacak. şu an için henüz değinmediğim birçok çatı parametresi ve alt başlığı var.)